آشنایی با سندرم کبد چرب خونریزی دهنده (fatty liver haemorrhagic syndrome) در طیور

سندرم کبد چرب خونریزی دهنده(FLHS) بیماری غیر عفونی است که با تجمع بیش از حد چربی در کبد و حفره شکمی نمایان می شود و باعث پارگی کبد، خونریزی و مرگ ناگهانی مرغ ها می گردد. تلف شدن مرغها در نتیجه خونریزی داخلی رخ می دهد.

عارضه کبد چرب معمولاً در مرغ های تخم گذار که در قفس نگهداری می شوند شیوع بیشتری دارد. تلفات و کاهش تولید تخم مرغ در گله های مبتلا، زیان های اقتصادی قابل توجهی را به دنبال دارد. در یک بررسی اپیدمیولوژیک، ۴۰٪ مرگ و میر در مرغ های تخم گذار نگهداری شده در قفس بر اثر کبد چرب گزارش شده است. بررسی های مشابه نشان دادند که این بیماری می تواند در سیستم های پرورش روی بستر نیز رخ دهد اما نرخ بروز آن کمتر خواهد بود. تلفات ناشی از کبد چرب معمولاً از ۵ درصد تجاوز نمی کند. مرغ های مبتلا به طور کلی چاق و اضافه وزنی حدود ۲۰ درصد یا بیشتر از وزن استاندارد دارند و افت ناگهانی تولید تخم مرغ را نشان می دهند.

پرندگان تلف شده معمولاً سر، تاج، ریش و پوست رنگ پریده دارند. در کالبد گشایی، کبد بزرگتر، کم رنگ، نرم و چرب دیده می شود. در واقع چربی اضافی ذخیره شده در در کبد باعث تغییر رنگ ( متمایل به زرد)، نرمی و شکنندگی کبد می شود. کبد پرندگان مبتلا، یکپارچگی ساختاری را از دست می دهد به همین دلیل حساسیت به پارگی و خونریزی افزایش می یابد و کبد ممکن است هنگام جابجایی به راحتی شکسته شود.

همچنین لخته های بزرگ خون در محوطه شکم یافت می شود که منشأ لخته خون پارگی کبد است اما در برخی موارد خونریزی مشاهداه نمی گردد. بعلاوه در حفره شکمی مرغهای مبتلا، ذخایر چربی شکمی و روده ای (مزانتر) زیادی دیده می شود.

هیستوپاتولوژی

در بررسی میکروسکوپی بافت کبد، سلولهای کبدی (هپاتوسیت) بواسطه وجود چربی متورم هستند. و ممکن است خونریزی در بافت کبد وجود داشته باشد. چربی های ذخیره شده نیز به صورت واکوئل به وضوح در سیتوپلاسم سلولهای کبدی دیده می شوند. در واقع تجمع چربی در کبد باعث تضعیف یکپارچگی رگ های خونی و خونریزی می شود.

کیفیت پوسته تخم مرغ

بین کبد چرب و کیفیت پایین پوسته تخم مرغ ارتباطی وجود دارد. یکی از کارکردهای مهم کبد، فعال سازی ویتامین D به شکل فعال متابولیکی آن است. سطح کلسیم سرم در مرغ های مبتلا افزایش می یابد که نشان دهنده تداخل در تشکیل ویتامین D فعال (۱ ، ۲۵ دی هیدروکسی کوله کلسیفرول) است که در فرآیند تشکیل پوسته تخم مرغ بسیارحیاتی است.

عوامل موثر در بروز کبد چرب

علت دقیق بیماری نامشخص است. محققان عوامل مرتبط با تغذیه، ژنتیک، محیط و هورمون ها را در این امر دخیل می دانند. گمان می رود ترکیبی از این عوامل در بروز کبد چرب دخالت دارند.

وزن بدن و تعادل انرژی

مصرف بیش از حد انرژی در جیره ها و عدم توجه به منبع انرژی (استفاده از چربی و روغن بی کیفیت) باعث می شود که کبد این چربی ها را در بدن ذخیره کند. وقتی انرژی اضافی برای سنتز چربی توسط کبد در طی مدت زمان طولانی وجود دارد، چاقی و افزایش نفوذ چربی در کبد رخ می دهد. این بیماری اولین بار با مصرف جیره های با انرژی بالا به مرغ های تخم گذار شناخته شد. مرغ هایی که در قفس نگهداری می شوند فعالیت کمتری دارند، بنابراین، نیاز انرژی نگهداری کمتری دارند و انرژی اضافی ممکن است سبب ذخیره چربی در کبد و بروز FLHSگردد.

استروژن گله را به FLHS مستعد می کند

هورمون استروژن در زمان بلوغ جنسی بیشتر ترشح می شود و کبد را تحریک می کند تا چربی بیشتری برای سنتز زرده تخم مرغ ذخیره کند. هنگامی که پرنده تولید تخم مرغ را شروع می کند، اندازه کبد در پاسخ به افزایش سطح استروژن بطور چشمگیری افزایش می یابد.

تصویر سمت چپ، کبد طبیعی، تصویر سمت راست، سندرم کبد چرب خونریزی دهنده بالخته خون بزرگ. مقدار زیادی چربی در محوطه بطنی مشاهده می شود.

خونریزی وسیع کبد، پارگی کبد باعث مرگ ناگهانی پرنده شده است

کبد چرب همراه چاقی زیاد

در واقع تعادل انرژی مثبت و سطح بالای استروژن، مرغها را مستعد ابتلا به کبد چرب می کند. این امر لزوم توجه به سطح انرژی جیره به ویژه در اوایل دوره تخم گذاری و در زمان پیک تولید را نشان می دهد.

تنش گرمایی

بیشترین شیوع بیماری در فصول گرم سال رخ می دهد. دمای بالای محیط، نیاز انرژی را کاهش داده و منجر به ایجاد تعادل مثبت انرژی می شود. پرندگان برای تنظیم دمای بدن به سیستم تنفسی بدن خود متکی هستند. افزایش چربی شکمی در اثر مصرف انرژی اضافی، می تواند در تنفس طبیعی و خنک کردن پرنده اختلال ایجاد کند و پرندگان را مستعد ابتلا به گرمازدگی و بروز تلفات نماید.

مایکوتوکسین ها

مایکوتوکسین ها، به ویژه آفلاتوکسین ها، باعث تجمع لیپید در کبد و خونریزی کبدی می شوند. استفاده از کنجاله کلزا در جیره شیوع FLHS را افزایش می دهد زیرا اسید اروسیک یا سایر متابولیت های سمی می توانند بر مقاومت بافت همبند کبد تأثیر گذاشته و منجر به پارگی سلولهای کبدی و خونریزی شوند.

استراتژی های پیشگیری

از سطح انرژی متناسب با مرحله تولید استفاده کنید. به حداکثر رساندن میزان مصرف انرژی در اوایل تولید برای حفظ تولید ضروری است، با این وجود، با کاهش تولید، میزان نیاز انرژی نیز کاهش می یابد. لذا برای جلوگیری از افزایش وزن پرندگان، کاهش تراکم جیره لازم است. مصرف انرژی را با استفاده از جیره کم انرژی و یا تغییر مدیریت خوراک محدود کنید.

جایگزینی کربوهیدراتهای جیره با مکمل چربی، تا زمانی که سطح انرژی جیره افزایش نیابد، میزان بروز بیماری را کاهش می دهد. افزودن چربی باعث کاهش سنتز اسیدهای چرب جدید می شود، بنابراین کبد چربی کمتری برای زرده سنتز می کند و فشار متابولیکی روی کبد کاهش می یابد. استفاده از خوراک کرامبل یا پلت منجر به مصرف بیشتر خوراک و دریافت انرژی بیشتر نسبت به خوراک آردی می شود. از مصرف خوراک پلت و کرامبل در گله های مستعد FLHS خودداری کنید.

جیره مرغ تخم گذار جهت جلوگیری از فساد چربی ها باید حاوی مقادیر کافی آنتی اکسیدان ویتامین E (100-50 IU/ کیلوگرم) و سلنیوم (۳/۰ ppm) باشد. افزودن عوامل چربی سوز مانند کولین به میزان ۵۰۰ میلیگرم در هر کیلوگرم، متیونین (۱/۰%) و ویتامین B12 به بسیج چربی از کبد و بهبود مرغ های آسیب دیده کمک می کند.

معمولا همزمان با بروز FLHS ، کمبود کلسیم نیز مشاهده می شود. این کمبود را می توان با افزودن ذرات بزرگ کربنات کلسیم و ویتامین D به جیره برطرف کرد. افزودن ذرات بزرگ کربنات کلسیم به پرنده اجازه می دهد بدون مصرف بیش از اندازه انرژی، کلسیم بیشتری دریافت کند.

کنترل استرس گرمایی نیز می تواند وقوع FLHS را کاهش دهد.

مصرف توکسین بایندرهای مطمئن برای کنترل مایکوتوکسین ها و محافظت از کبد سبب کاهش بروز بیماری می گردد.

یکی از مهمترین جنبه های پیشگیری از FLHS، کنترل عوامل خطر و توجه به علائم هشدار دهنده در گله است. مصرف خوراک، افزایش وزن بدن، درصد تلفات و کاهش تولید را به طور دقیق بررسی کنید. کنترل وزن بدن و یکنواختی گله (حداقل هر ۳۰ روز) می تواند به پیشگیری از بیماری های متابولیک مانند FLHS کمک کند. گله های با یکنواختی کمتر احتمالاً تعداد زیادی پرندگان سنگین وزن دارند و خطر بروز بیماری بیشتر است. ارزیابی وضعیت کبد در مرغهای تلف شده و میزان چربی شکمی به عنوان علایم هشدار اهمیت دارد.

مواد مغذی چربی سوز(lipotropic):

مواد مغذی چربی سوز ترکیبات خوراکی هستند که سبب بهبود متابولیسم چربی ها شده و انتقال چربی ها را از کبد تسهیل می کنند. متیونین، کولین، اینوزیتول، ویتامین B12، بیوتین، L-تریتوفان، کارنیتین و سلنیوم برای عملکرد مناسب کبد و متابولیسم چربی ضروری هستند. افزودن این مواد مغذی به جیره یا آب آشامیدنی پرندگان جهت درمان FLHS تاثیر گذار بوده است.

Understanding fatty liver haemorrhagic syndrome in poultry. Technical Team, Hy-Line International International Poultry Production. Volume 28, Number 1.